مسئله ۳۹۸

روزه‌‌ى ماه مبارك رمضان بر تمامى مكلفان پسر و دختر به‌‌طور ميانگين ـ از نظر قاعده‌‌ى كلى ـ در حدود سيزده سالگى واجب است و اگر در سن كم‌‌تر از سيزده سالگى مكلف شده و توان انجام روزه را ندارد بر او واجب نيست كه «لاَيُكَلِّفُ اللّهُ إِلاَّ وُسْعَهَا» و چنان‌‌چه سيزده سالش هم بگذرد و بازهم قدرت گرفتن روزه را نداشته باشد نه درحالت عسر و نه در حَرَجش واجب نيست و بالاخره قانون كلى در روزه و هر عبادت بدنى واجب هم علاوه بر تمكن عقلانى «كه ديوانه يا صغير نباشد» قدرت و تمكّن جسمانى و ديگر تمكّن‌‌هاى مكلف نيز شرط اساسى آن است.

مسئله ۳۹۹

ديدن هلال، و يا اطمينان به‌‌قول كسانى كه ادعاى ديدن آن را كرده‌‌اند، و يا حكم حاكم عادل شرع، و يا گذشتن سى روز از شعبان، اين‌‌ها همه گواه بر اول ماه است، و ديدن هلال در انحصار چشم عادى نيست، كه چشم مسلح يا محاسبات نجومى نيز همين حكم را دارد زيرا «شهر رمضان» در قرآن در صورت آگاهى كامل بر آغاز و انجامش مى‌‌باشد كه از هر راهى باشد درست است و حديث «صُمْ لِلرُّؤيِة وَ أفْطِر لِلرُّؤيَةِ» رؤيت را در انحصار وسيله‌‌اى خاص ننهاده، بلكه اگر ديدى يا ديده شد به‌‌هرگونه و به‌‌هر وسيله‌‌اى كه با آن مى‌‌توان هلال ماه را ديد و يا دانست كافى است، و در جمع تنها با دانستن اين كه اول ماه است روزه هم واجب مى‌‌شود چه با چشم غير مسلح و عادى يا مسلح يا با تلسكوپ و يا با توليد نجومى قمر به‌‌وسيله‌‌ى ژئوفيزيك در صورتى كه امكان رؤيت با نبودن موانعى سطحى باشد.
بنابراين تلسكوپ كه از بهترين وسايل ديدن ماه است راه را براى اثبات اول ماه براى همگان باز و آسان مى‌‌كند، و جلوى همگى اختلافات را در افق ديدارش مى‌‌گيرد، كه اگر اين مسأله مورد توجه و عمل قرار گيرد، ديگر همه ساله شاهد چند عيد فطر و چند نماز عيد ـ در يك افق ـ نخواهيم بود.

مسئله ۴۰۰

ميزان در ديدن هلال همان افقى است كه شما در آن هستيد، و نفى يا اثبات افقهاى ديگر براى شما كافى نيست و چون افق مكه دست بالا يك روز جلوتر از ايران است و دقت در رويت ماه در مكه معظّمه از همه جا مسلم‌‌تر است بنابراين اول ماه و آخرش در ايران نوعا نيز يك روز پس از مكه مكرّمه است*.

مسئله ۴۰۱

روزه مانند هر عبادتى ديگر واجب است با نيت قربت باشد و نه نيتى ديگر، و يا آميخته‌‌اى از قربت به‌‌خدا و غير خدا و نه از روى عادت كه جميع عبادات از جمله روزه ماه مبارك رمضان بايد از روى خلوص و ارادت باشد و نه از روى عادت و همين اندازه كه از تو بپرسند در چه حالى بگويى براى خدا روزه دارم همين نيت قربت است و بس، چه يك‌‌جا تمامى ماه مبارك رمضان را نيت كنى و چه هر روزه تكرارش كنى، و ديگر هيچ، و احتياط‌‌ها و زير و بم‌‌هاى محتاطانه‌‌اى كه آقايان در رساله‌‌هايشان نوشته‌‌اند هرگز دليلى به‌‌جز وَهْم و خيال ندارد.
بلى اگر چندگونه روزه برعهده دارى مانند روزه‌‌هايى غير رمضانى، كه قضاى رمضان، نذر، قسم، عهد، كفاره، و مانند اين‌‌ها است ـ هر يك را بايستى به‌‌قصد اختصاصى خودش انجام دهى كه در غير اين صورت وجه درستى نخواهد داشت و اگر در ماه رمضان نيت روزه‌‌ى غير رمضان كنى در صورت سهو و يا جهل به‌‌حساب رمضان درست است. ولى در صورت عمد اضافه بر تداوم روزه‌‌ى رمضان بايد دست‌‌كم قضايش را پس از رمضان انجام دهى.

مسئله ۴۰۲

وقت نيت روزه در قضاى رمضان تا ظهر است و براى خود رمضان اذان صبح، و براى روزه‌‌هاى مستحب تا نزديك مغرب، و در دو صورت اول اگر نيت از وقت مقررش گذشت روزه‌‌ات ظاهرا باطل است، با اين تفاوت كه روزه‌‌ى رمضان را بايستى هم‌‌چنان تا مغرب ادامه دهى و سپس قضا كنى، ولى در قضاى رمضان در صورتى امساك واجب است كه وقت ديگرى براى آن نداشته باشى ولى در صورت وسعت وقت امروز را افطار كن و روز ديگرى را براى قضاى روزه در نظر بگير.

مسئله ۴۰۳

روزى كه معلوم نيست آخر شعبان است يا اول رمضان اگر به‌‌نيت مستحبى آخر شعبان و يا قضاى رمضان روزه بگيرد درست است كه اگر اوّل رمضان بود به‌‌حساب رمضان و اگر شعبان بود به‌‌حساب شعبان چه استحبابى و چه قضاى واجب، به‌‌هرحال درست است، و اگر هم اين‌‌گونه نيت كند كه اگر رمضان است براى رمضان و اگرآخر ماه شعبان است يا براى قضا و يا روزه مستحب باشد اين‌‌جا هم در هر صورت درست است كه اگر اول ماه بود خودبه‌‌خود به‌‌حساب ماه مبارك رمضان به‌‌حساب مى‌‌آيد*.

مسئله ۴۰۴

آغاز روزه طلوع فجر صادق و انجامش شب است كه «ثُمُّ أتِمُّوا الصِّيامَ إلَى اللَّيْلِ»(سوره‌‌ى بقره، آيه :187) صراحت در شب دارد، و روى اين اصل غروب قرص خورشيد كه مبناى آخر وقت برادران سنى مذهب ماست برخلاف اين مبناى قرآنى است، زيرا با غروب قرص خورشيد تنها غروب است و نه شب، و پس از دقايقى چند شب آغاز مى‌‌گردد.
اين‌‌جا براى انجام روزه قرآن صريحا «إلَى اللَّيْلِ» فرموده نه الى‌‌الغروب، و دو آيه‌‌ى «قَبْلَ الْغُرُوب» (سوره‌‌ى ق، آيه‌‌ى 39) و «قَبْلَ غُرُوبهِا» (سوره‌‌ى طه، آيه‌‌ى 130) پايان وقت نماز عصر را مشخص فرموده نه پايان روزه كه پايان روزه برحسب اين آيه غروب نيست، بلكه «ليل»: (شب) است، و پرروشن است كه با پنهان شدن قرص خورشيد هنوز روز است، و هنگامى شب آغاز مى‌‌شود كه آغاز پرده‌‌ى سياهى شب كه تاريكى كم‌‌رنگ است در محلّ غروب خورشيد فرا رسد.

مسئله ۴۰۵

اول كسانى كه هيچ عذرى براى ترك روزه ندارند كه اين‌‌ها به‌‌هيچ‌‌وجه نمى‌‌توانند روزه را ترك كنند چه در وطن و چه در هر سفرى.

مسئله ۴۰۶

دوم كسانى كه به‌‌علت بيمارى يا مسافرت طاقت‌‌فرساى ضرورى كه توان روزه در آن نيست نبايد روزه بگيرند گرچه اكنون سالمند، ولى با روزه يقينا و يا احتمال عقلانى بيمار مى‌‌شوند.

مسئله ۴۰۷

سوم كسانى كه به‌‌علت ضعف و ناتوانى گرچه روزه آن‌‌ها را بيمار نمى‌‌كند ولى طاقتشان را طاق مى‌‌كند و روزه برايشان حرجى است كه برحسب نص قرآنى «وَ عَلَى الَّذينَ يُطيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعامُ مِسْكينٍ وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَيْرا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»(سوره‌‌ى بقره، آيه‌‌ى 184) «و بر كسانى كه طاقت روزه گرفتن را ندارند كافى است براى هر روز يك بى‌‌نوا را سير كنند، و اگر با همين طاقت‌‌فرسايى روزه را ـ كه اكنون براى آن‌‌ها مستحب است و نه واجب ـ بگيرند چه بهتر، و روزه گرفتن براى شما ـ ناتوانان ـ بهتر است اگر بدانيد».