تيمم بدلى است اضطرارى از وضو و غسل ـ جز براى نماز شب كه اضطرار هم در آن شرط نيست ـ و در اصل لغويش به‌‌معنى قصدى با اهتمام است، و اين‌‌جا موردش «آيه‌‌ى ۴۳، سوره‌‌ى نساء» «فَلَمْ تَجِدوا ماءً فَتَيَّمَّموا صَعيِدا طَيِّبا» است كه در صورت «لَمْ تَجِدُوا ماءً»: اگر آبى نيافتيد، چنان تصميمى واجب است، كه رو سوى «صعيد» آوردن و قسمتى از چهره و دو دست را به‌‌آن ساييدن است، و اين عمل بجاى وضو و غسل در موارد ضرورت حتمى است.
در اين‌‌جا «فَلَمْ تَجِدُوا ماءً»: پس آبى نيافتيد، داراى دلالتى دوگانه است، كه نخست بايد هم‌‌چنان در پى دست يافتن به‌‌آب باشى، و سپس اين دست يافتن تمامى ابعاد امكان عقلى و عادى و شرعى و صحى و مانند اين‌‌ها را شامل است.
بنابراين اگر آب در دسترس شما است ولى مانع شرعى از استعمال آن داريد كه يا مباح نيست يا زيان دارد و يا جان انسان يا حيوانى در اثر تشنگى در خطر است، و يا در عسر يا حرجيد، و يااگراز آب استفاده كنيد وقت نماز مى‌‌گذرد يا هر مانع شرعى ديگر، در تمامى اين موارد «فَلَمْ تَجِدُوا ماءً» بر شما صادق است، و بالاخره معناى درست و عموميش اين است كه عذرى از وضو گرفتن يا غسل كردن داريد، بنابراين اگر اكنون آب در دسترس شما هست ولى عذرى شرعى يا عرفى از استعمال آن داريد مشمول «فَلَمْ تَجِدُوا ماءً» هستيد، اما اگر اكنون آب در دسترس شما نيست ولى تا آخر وقت به‌‌اندازه‌‌اى كه براى انجام نماز فرصتى بماند امكان شرعى دسترسى به‌‌آب مباح را داريد مشمول «فَلَمْ تَجِدُوا» نيستيد.