نماز

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد و علی آله الطاهرین

اللهم صل علی محمد و آل محمد

(أعوذ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا) [الإسراء: آیه ۷۸]

در بخش اخیر این آیه که (قُرْآنَ الْفَجْرِ) است ما ضمناً بر حسب آیه دیگر صحبت کردیم. آیه سوره بقره، که راجع به قرآن فجر (حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ) [بقره: آیه ۲۳۸] بر حسب دلالت دقیق و سبر و تقسیم منطقی و دلالی نتیجه شد که محور صلاة وسطی نماز صبح است. گر چه نماز ظهر و مخصوصاً ظهر جمعه را و بعضی نمازهای دیگر را هم در حاشیه شامل باشد، اما محور (قُرْآنَ الْفَجْرِ) است که نماز صبحه.

حالا قبلاً مقدمه ای عرض کردیم که آیا نمازهای پنجگانه از آغاز عهد مکی که نماز واجب شده است، بوده است و یا نبوده است؟ برحسب این آیه و آیاتی مماسل که از آیات مکیه هست استفاده می کنیم که پنج نماز از آغاز عهد مکی واجب بوده.

(أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ) [الإسراء: آیه ۷۸] این کدام صلاته؟ این صلاة روزانه است دیگه. برای اینکه اگر مراد صلاة آیات بود روزانه نیست، اگر مراد صلاة طواف بود باز روزانه نیست، اگر مراد صلاة اموات بود روزانه نیست، چون صلاة آیات و طواف و اموات روزانه نیستند. بعضیاشون سالانه اند، بعضیاشون کمتر، بعضیا بیشتر.

بنابراین این صلاتی که مورد امر به اقامه شده است (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ) [الإسراء: آیه ۷۸] مربوط به بیست چهار ساعته. در بیست چهار ساعت (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ) [الإسراء: آیه ۷۸] هر روز به گونه ای تکراری واجب است.

حالا این صلاة که کل صلوات خمس را شامل است، در یک بُعد خصوصی و (قُرْآنَ الْفَجْرِ) است که نماز صبحه.

(صبحت حضار) (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ) چرا؟

عرض می‌کنیم، عرض می کنیم

و در بُعد عمومی (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ) [الإسراء: آیه ۷۸]، سوال آیا مراد از (دُلُوكِ الشَّمْسِ) چیست؟ و در ثانی چرا مِن دلوک الشمس نیست (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ)؟

(دُلُوكِ الشَّمْسِ) انتقال شمس است از حالتی به حالتی یا انتقال کلی ست یا انتقال بعضی. اصولاً شمس دائماً در حال انتقاله. منتهی بعضی از انتقالات مشهوده و روی حسابه و بعضی انتقالات مشهود و روی حساب نیست.

انتقال مشهود مثلاً وقتیکه شمس به وسط سماء میرسد و حالت زوال پیدا می کند، اینجا کم کم انحراف و تمایل پیدا می کند به نقصان، پس تمایل شمس در مرحله آغازین به نقصان این دلوک اوله.

و همینطور این دلوک استمرار دارد، دارد دارد تا غروب، غروب هم یک دلوکی ست که قرص غایب می شود و نور غائب می شود، پس دلوک تزاعدی و دلوک تناقصی.

دلوک تناقصی، البته دلوک تزاعدی مال صبحه. مثلاً صبح که آفتاب میزنه این کم کم تزاید پیدا میکنه، ولی مراد نماز صبح نیست، چون نماز صبح و قرآن الفجره.

بنابراین ما از برای شمس چند دلوک داریم. دلوک تزاعدی، دلوک تناقصی، دلوک انهدامی. مراد دلوک تزایدی نیست برای اینکه دلوک تزاید شمس از کیه از طلوع فجر است تا آفتاب بزنه تا کم کم.

دلوک تزاعدی فجره اول فجره که کم کم هوا روشن تر میشه روشن تر میشه با اینکه خورشید قرصش غائبه ولکن نورش کم کم، کم کم رو به تزاعده تا صبح و همینطور تا ظهر. بنابراین مراد از دلوک شمس دلوک تزایدی نیست چون (قُرْآنَ الْفَجْرِ) ذکر شده.

دلوک، دلوک اعتدالی وسط است در مرحله آغازین که عرض می شود که اول ظهره. بعد اول ظهر کم کم دلوک تناقصی پیدا می کند. دلوک تناقصی نقص نقص نقص تا غروب شمس، اینجا دلوک تناقصی ست. بعد دلوک انهدامی که وقتی شمس غروب کرد، رو به عرض می شود که شب میره.

منتهی روی شب که میرد، دلوک دلوک تناقصی هم مرحله ای داره، مرحله اولی دلوک تناقصی اول غروب است و مغرب و بعد و بعد. مرحله علیای دلوک تناقصی چیه؟ (غَسَقِ اللَّيْلِ) پس هم دلوک تناقصی دارد شمس در حال بروزش و هم دلوک تناقصی دارد شمس در حال خفائش.

دلوک تناقصی همون طوریکه دلوک تزاعدی یک وسط بین البین دارد که ظهر است، همونطور هم یه وسط بین البین دارد که شب است. همون طورکه وسط واقعی دارد، شب هم دارای وسط واقعی ست. پس این (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ) [الإسراء: آیه ۷۸] (غَسَقِ اللَّيْلِ) و اما دلوک شمس اول شامل تمام مراحل دلوک است.

چرا مِن دلوک الشمس نیست (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ)ه؟ برای اینکه اگر مِن دلوک الشمس بود یعنی از آغاز انحراف شمس، از وسط سماء، وسط سماء، بنابراین (قطع صدا)

تناقض شمس از سماء. آغاز چیه؟ آغاز همون اول وقت رو میگیره، اول وقت ظهر صلاة داریم آغاز می کنیم ولکن لدلوک مماسه، مِن دلوک آغاز فقط مرحله آغازین رو میگیره. ولکن لدلوک هم آغاز رو می گیره، هم اواخر کار رو.

پس لدلوک مماسه، مثل (لِلَّتِي) الی التی (إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِی هِيَ أَقْوَمُ) [الإسراء: آیه ۹] این عرض می شود که هدایت مماسه همینطور دلوک، دلوک مماس، دلوک مماس به این معنی که این اول که شمس اول ظهر شد مقداری که گذشت ولو یک آن گذشت، این آغاز دلوکه، این مماسه.

این مماسِ دلوک مماس و تناقص مماس همینطور ادامه دارد ادامه دارد تا غروب شمس، خب بعد (إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ)، این دلوک ایجابی ست یا دلوک سلبی؟ دلوک ایجابی تناقص نور شمس است تا برسد به مرحله غروب، دلوک سلبی تناقص در حالت عرض می شود که خفای شمس است به طرف نصف اللیل که عرض می شود که این آخر نماز عشاست.

حالا اینجا احتمالاتی از برای دلوک داده شده است که بر حسب سبر تقسیم دلالی ما رد می کنیم. مثلاً بعضی روایات دارد که، (ان میل الشمس هنا غروبها)، که روایت دارد که غروب شمس دلوک شمسه ولی اینطور نیست. برای اینکه اولین مرحله دلوک شمس در بعد تناقص چیه؟ ظهره. غروب آخرین مرحله دلوک خفا است، پس اینکه میگد دلوک شمس غروب شمسه، تمام دلوک ها را، تمام این ان خفاض را تمام عرض می شود که جابجا شدن تناقصی رو سلب کرده فقط غروب رو گرفته، این درست نیست.

یا اینکه، (فقط زوالها ان کعب السماء)، اگر دلوک شمس فقط اون مرحله آغازین ظهر بود میفرمود مِن دلوک الشمس نه (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ). پس این (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ) از زوال شمس تا غروب را در روز شامل است و از مغرب تا عرض می شود که نصفه شب، از زوال شمس تا غروب، دلوک ایجابی ست و از غروب تا نصفه شب دلوک سلبی ست.

اما آیا این مدت، مدت چه نمازهایی ست؟ ظهرین رو شامله چون ظهرین قبل از غروبه دیگه. ظهر (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ) از مرحله آغازین انحراف شمس و سقوطش از وسط سماء تا چهار رکعت قبل از غروب، چهار رکعت قبل از غروب وقت نماز عرض می شود که عشاء است به دلیل دو آیه. قبل غروب شمس قبل الغروب عصر و قبل الغروب است نه قبل المغربه.

بنابراین از غروب تا مغرب وقت هیچ صلاتی نیست. روی این حساب این (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ) درست است که دلوک مماسه، تا مغرب رو شامله، ولکن از غروب تا مغرب به دلیل این دو آیه استثناست که قبل الغروب و قبل غروب الشمس، قبل الغروب و قبل غروب شمس که وقت نماز عصر است، استثنا می کند که این وقفه حاصل می شود در (لِدُلُوكِ). توجه کردین؟

حالا (أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ) [الإسراء: آیه ۷۸] البته تبیین نماز ظهر و عصر در آیات نوره. در آیات دیگر این است که نماز ظهر و نماز عصر هست، نماز ظهر و عصر کیه؟ بین وسط السماء بودن شمس است تا غروب.

خب (إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ) [الإسراء: آیه ۷۸] (إِلَى) از کجا آغاز می شود لیل؟ آغاز لیل بر حسب دعای قبل الغروب و قبل غروب شمس، از مغربه نه از غروب. خب در این مدت اول شب تا نصفه شب باز نمازه. آیات صلاة عشاء شاملشه و صلاة مغرب هم در این جا مطویه و برحسب سنت قطعیه ثابته.

بنابراین این (لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ) [الإسراء: آیه ۷۸] (غَسَقِ) به چه معناست؟ (غَسَقِ) منتهی الظُلام است. عرض می شود که (مِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ) [فلق: آیه ۳] غاسق کسی است که نیمه واقع شب که نهایت تاریکی ست وارد میشه و دزدی میکنه، پس (غَسَقِ) به معنی منتهی الظُلامه.

حالا سوال، آیا ما شب را از اول مغرب بگیریم تا طلوع شمس یا از اول مغرب بگیریم تا فجر؟ گروهی از فقها از اول مغرب گرفتن تا فجر. به چه دلیل؟ به اینکه میگن که فجر جزء شب نیست، چون طلوع فجر جزء شب نیست، بنابراین (غَسَقِ اللَّيْلِ) [الإسراء: آیه ۷۸] بین مغرب است و عرض می شود که طلوع فجر.

ولی این درست نیست چرا؟ برای اینکه ما دو غسق داریم. یک غسق شرعی، یک غسق عرفی. غسق شرعی این است که وسط شبی که اولش مغرب است و آخرش طلوع فجره. این وسط شرعی ست، اولش مغرب است و آخرش نزدیک طلوع خورشیده، یعنی وقتی شب تاریک شد تا وقتی که این تاریکی ادامه دارد تا مثل تاریکی اول شب بشه، این بین غسقه.

حالا کدوم رو بگیریم؟ آیا شرعی بگیریم یا عرفی؟ ما شرعی نمی تونیم بگیریم چرا؟ برای اینکه شرعی شرع نگفته است که این عرض می شود که شب واقعاً تا عرض می شود که طلوع فجره، نخیر. فقط نماز صبح را از طلوع فجر مقرر کرده که طلوع فجر نه شب است نه روز است.

و لذا (إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا) [الإسراء: آیه ۷۸] خب بنابراین ما نمی تونیم اینجا غسق رو غسق شرعی به خیال شما بگیریم. غسق نه شرعی ست در اینجا نه عرفی. غسق که بین مغرب باشد و طلوع شمس این بین واقعه بین این دو، این نه شرعی ست و نه عرفی. عرفی که نیست معلومه، عرفاً شب تاریکی ست. تاریکی اول شب تا اواخر تاریک نزدیک طلوع شمسه این عرض می شود عرفیه.

(صحبت حضار)

حالا عرض می کنم، حالا عرض می کنم، حالا عرض می کنم

این از نظر عرفی. از نظر شرعی هم (غَسَقِ اللَّيْلِ) نگفته از غسق لیلی که ما آخرش را از نظر نماز عشا فلان وقت قرار دادیم نخیر. بلکه این (قُرْآنَ الْفَجْرِ) تبیین کرده است که، واجب است، تبیین نکرده است که این، اما چون آخر شب است، چون اواخر شب است، به حساب اواخر شب (قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا) [الإسراء: آیه ۷۸] غسق غیر واقعی، غسق واقعی ست. غسق شرعی هم معنا نداره برای اینکه غسق شرعی در چه صورت معنا دارد که اضافه وقت نماز مغرب و عشا به حساب نماز صبح می گیرد نخیر. وقت نماز مغرب و عشا حساب خاص است. مغرب و عشا (إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ) [الإسراء: آیه ۷۸] است لیلی که شما می دانید، لیلی که ما می دانیم این منتهی الظُلامه.

(صحبت حضار)

دارم عرض میکنم، وانگهی (إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ) (قطع صدا)

عرض می شود که از نصف شب گذشته، از نیمه شب واقعی گذشته، اگر ما نیمه شب را نیمه بین مغرب و طلوع فجر، این بین واقعیش منتهی الظلام است؟ نخیر. یک ساعت یه ساعت و نیم مونده. تقریباً یک ساعت و بیشتر، اون آخر واقعی رسیدن تاریکی شب کیه؟ آیا وسط تاریکی مطلق است یا نخیر؟

بنابراین (قطع صدا)

روایت هم در این مورد عرض می شود که ما زیاد داریم که غسق اللیل (غایه الظلامه فی منتصفه و) (قطع صدا)

نور الثقلین جلد سوم، صفحه دویست، حدیث سیصد و هفتاد، (عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ سَأَلْتُهُ عَمَّا فَرَضَ اَللَّهُ مِنَ اَلصَّلاَةِ فَقَالَ خَمْسُ صَلَوَاتٍُ فِي (قطع صدا) وَ بَيَّنَهُنَّ فِي كِتَابِهِ)

اینکه پنج نمازه، خدا در قرآن این پنج نماز رو بخش بر این کرده، (فَقَالَ نَعَمْ قَالَ اَللَّهُ) (قطع صدا) (وَ دُلُوكُهَا زَوَالُهَا) زوال مطلق. نه زوال آغازین که اول روز بشه نه، (وَ وَقَّتَهُنَّ وَ غَسَقُ اَللَّيْلِ اِنْتِصَافُهُ)، انتصاف چی؟ انتصاف عرفی. انتصاف عرفی و واقعی لیل کیه؟ بین مغرب است، بین غروب است و عرض می شود

(صحبت حضار)

انتهای ظلمات یعنی طلوع آفتاب، غروب آفتاب و طلوع آفتاب بین واقعیش نصف واقعیش این (غَسَقِ اللَّيْلِ) عه. بنابراین لیل عبارت است از اول شب تا طلوع فجر. نخیر این طور نیستش که، شب رو‌ اینطور نگفته، اول شب تا طلوع فجر نخیر، بله. نسبت به نماز صبح که نماز صبح در عرض می شود که (قُرْآنَ الْفَجْرِ).

نماز صبح قرآن الفجر است نماز صبح را در این وقت بیان کرده نه اینکه (قُرْآنَ الْفَجْرِ) را از لیل خارج کرده، قرآن لیل لیله ولکن در این بخش لیل نماز مغرب و عشاست، در اون بخش لیل هم نماز صبحه.

(وَ غَسَقُ اَللَّيْلِ اِنْتِصَافُهُ ثُمَّ قَالَ وَ قُرْآنَ اَلْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ اَلْفَجْرِ كٰانَ مَشْهُوداً فَهَذِهِ اَلْخَامِسَةُ).

خب بنابراین بر مبنای این آیه استفاده می کنیم که چهار نماز (من دلوک الشمس الی غسق اللیل) است و یک نماز (قُرْآنَ الْفَجْرِ)ه.

حالا (قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا) [الإسراء: آیه ۷۸] رو بیان می کنیم. اما نماز عرض می شود که صبح ظهر و عصر و مغرب و عشا در اینجا (إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ) [الإسراء: آیه ۷۸] تبیین شده که همش عرض می شود انهدار شمسه. انهدار شمس تا غروب و بعد از غروب تا مغرب هیچ به دلیل این دو آیه و از مغرب تا (غَسَقِ اللَّيْلِ) نماز مغرب و عشاست و (قُرْآنَ الْفَجْرِ) نماز عرض می شود که صبحه.