تفسیر آیاتی از سوره مبارکه یوسف
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلَی آلِهِ الطَّاهِرِینَ».
«فی حقول النبوات بحثنا […] حول عصم النبیین و لا سیما اولی العزم من الرسل حتی انتهینا الی خاتم النبیین (ص) و فی خلال هولاء الاعاظم من النبیین بحثنا ایجابیاً فی العصمة و سلبیاً بالنسبة للتهم التی اوردت علیهم حول بعض الرسل و بعض النبیین من غیر اولی العزم. حالیاً نبحث حول یوسف (ع)، یوسف (ع) بین السلب و الایجاب سلبیات تقارب عصمة الیوسف (ع) فی التوراة و فی روایات اسرائیلیة أو مسیحیة أو وثنیة و سلبیات اخری فی انظار بعض المفسرین الخاطئین الذین لم ینظروا الی آی الذکر الحکیم کما یحق و ایجابیات علی ضوء نصوص من الذکر الحکیم، جاء یوسف (ع) فی الذکر الحکیم سبعة و عشرین مرة، مرة فی سورة الأنعام «وَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَيْمانَ وَ أَيُّوبَ وَ يُوسُفَ»[1] من ناحیة النسب و مرة فی سورة الغافر الآیة الرابعة و الثلاثون. یقول ربنا سبحانه و تعالی فی هذه الآیة «وَ لَقَدْ جاءَكُمْ يُوسُفُ مِنْ قَبْلُ بِالْبَيِّناتِ فَما زِلْتُمْ في شَكٍّ مِمَّا جاءَكُمْ بِهِ حَتَّى إِذا هَلَكَ قُلْتُمْ لَنْ يَبْعَثَ اللَّهُ مِنْ بَعْدِهِ رَسُولاً كَذلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُرْتابٌ»».
مقداری به این آیه توجه کنید «وَ لَقَدْ جاءَكُمْ يُوسُفُ مِنْ قَبْلُ بِالْبَيِّناتِ» الآیات البینات «فَما زِلْتُمْ في شَكٍّ مِمَّا جاءَكُمْ بِهِ» کسانی که در زمان یوسف (ع) بودند و بعداً و بعداً «حَتَّى إِذا هَلَكَ» مادامی که یوسف زنده بود، وقتی که وفات کرد «حَتَّى إِذا هَلَكَ قُلْتُمْ لَنْ يَبْعَثَ اللَّهُ مِنْ بَعْدِهِ رَسُولاً» «لماذا؟ لأن کل رسول من غیر اولی العزم من الرسل جارح، غیر سلیمان، غیر داود طبعاً، لم یکن بالمهتدی العظیم الروحیة الرسولی الرسالی مثل یوسف (ع)، کلهم کانوا أنزل من یوسف (ع) و لا سیما من ناحیة الملکیة، کان ملکاً، یوسف فی فترة من مصر کان کملک أو کان ملکاً. و جماعة کانوا فی شک من رسالة یوسف (ع) من جهات عدة، کانوا فی شک ولکن بعدما هلک یوسف (ع) قالوا لن یبعث رسولاً، لماذا؟ ما وجدوا ما فی یوسف فی غیره من المرسلین الذین اتوا من بعده. […] ثم خمس عشرین آیة فی نص سورة یوسف».
روز چهارشنبه عرض کردیم که تهمتهایی به یوسف (ع) زدهاند، چه از باب روایات و چه از باب آیاتی از تورات و چه از باب دقت نکردن در آیات قرآنی که راجع به یوسف (ع) است. ولکن وقتی ما نظر کنیم روی خود آیات، نظر صحیح «لا نظرة ملتویة لا نظرة معوجة، نظرة سلیمة دقیقة رقیقة أنیقة الی آی الذکر الحکیم نحصل علی عصمة یوسف (ع) فی الدرجة العلیا. إلیکم الآیات البینات فی سورة یوسف. هنا سردٌ بیان متواصل لقصة یوسف (ع) مع ابویه و مع اخوته و مع عزیز و مع امرأته و مع غیر، الی أن یقول ربنا سبحانه و تعالی: «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ»[2] هنا بدایة التعریف بعصمة یوسف (ع) و لذا کانت الآیات تعرف بیوسف (ع) من ناحیة الطهارة و النزاهة و کذا ولکن هنا بدایة التعریف بیوسف الصدیق (ع) من ناحیة الاصل «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ» خرج من البئر و دخل فی البیت عزیز و یقول ربنا سبحانه و تعالی: «وَ قالَ الَّذِي اشْتَراهُ مِنْ مِصْرَ لاِمْرَأَتِهِ أَكْرِمي مَثْواهُ»[3] مکانته، مکانه، مو مکانه بس، لا، مثواه: مکانه و مکانته. ثاویاً یعنی لاجئاً، مو لاجئاً الی مکان فقط، بل لاجئاً الی مکانة، مقامة. «أَكْرِمي مَثْواهُ عَسى أَنْ يَنْفَعَنا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً وَ كَذلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ» فی ارض مصر «وَ لِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْويلِ الْأَحاديثِ» الرّئیّ، الوحی و ما الی ذلک من اختصاصات الوحی» هم تعبیر خواب، هم وحی، اینها مقدمه مطلباند. «وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلى أَمْرِهِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ» «بدایة التعریف بعصمة یوسف (ع)».
«وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ» روی اشد مقداری صحبت کنیم. اشد جمع شدّ است، شدّ محکم بودن و فشردگی و استقامت است که رخنه در آن حاصل نشود. «و اقل الجمع ثلاث و اقل الاشد ثلاث، شداً عقلیاً، شداً بدنیاً شداً معرفیاً» حداقل سه شدّ است. اشد فقط آن نیست که به سن بلوغ رسیده و میتواند ازدواج کند. ««وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ» هنا آیات بینات تدلنا علی ان الاشد منذ السادسة أو السابع عشر أو عشرین الی الاربعین، کلهم أشد، نستفید من الآیات. القرآن یفسر بعضه بعضاً و ینطق بعضه علی بعض».
«وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ»، شدّ اول شدّ جسم است، جسم، جسم بالغی است، حداقلش پانزده سال است، شانزده سال است. این شد جسم است. ولکن ممکن است بلوغ نکاح نباشد، ممکن است پانزده سال شانزده سال است اما نتواند زن بگیرد. پس شدّ بلوغ نکاح بالاتر میشود. «شدّ الجسم اعم من شدّ بلوغ النکاح» مرحله ثانیه شد و […] بلوغ نکاح. اگر شدّ جسم و شدّ بلوغ نکاح و شدّ عقل شد کافی است؟ نخیر، بلکه «وََ اسْتَوى»[4] در آیات شد ما لفظ «استوی» هم داریم، حالا مراجعه کنید. «الاشد هو کمال الجسم و العقل و الروح من کمال الجسم حالة النکاح اهلیة النکاح، یأتی من بعده الشیخوخة» بعد از اشد شیخوخت است، شیخوخت از چه زمانی است؟ از چهل سال. «منذ الاربعین فابتدأ الشیخوخة، قبل الشیخوخة اشد منذ التکلیف و بلوغ النکاح الی اربعین. یقول ربنا سبحانه و تعالی فی سورة الغافر الآیة السابعة و الستون: «ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلاً»[5] فی بیان مراحل الجنین، تدرجات و تکاملات الجنین «ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخاً» فالشیخوخة تبتدء من آخر الاشد. فلفظة الاشد تأخذ و تشمل الی حد الاربعین، من الاربعین تأخذ الشیخوخة «ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخاً» آیة اخری سورة الحج الآیه الخامسة یقول: «ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَ مِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَ مِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلى أَرْذَلِ الْعُمُرِ»[6] مین یتوفی؟ الوفاة حسب المعمول منذ الاربعین و ما فوق.
آیة اخری سورة الانعام آلایة مائة و اثنین و خمسین: «وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْيَتيمِ إِلاَّ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ»[7] ما ذا یعنی؟» عقلش کافی شد؟ نه، جسم کافی شد؟ رشد پیدا کرد بلوغ نکاح؟ نه، بعد از بلوغ نکاح، دلیلش آیه نساء است: «وَ ابْتَلُوا الْيَتامى حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ»[8] «فإیناس الرشد مرحله ثالثة من الشد لا بلوغ النکاح فقط و لا بلوغ العقل و لا شد الجسم، بل رشد، رشداً معاملیاً رشداً تجاریاً رشداً فی العشرة رشداً اجتماعیاً و ما الی ذلک». این آیه «وَ ابْتَلُوا الْيَتامى» این شاهد بر مطلب بود، بعد آیه دیگر: «حَتَّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعينَ سَنَةً»[9] فی سورة السادسة و الاربعون الآیة خامس عشر «حَتَّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعينَ سَنَةً» یعنی آخر العشرون، بعد الاربعین بدأت الشیخوخة، لحد الاربعین آخر الأشد. آیة أخری سورة الکهف الآیة الثانیة و الثمانین: «فَأَرادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغا أَشُدَّهُما وَ يَسْتَخْرِجا كَنزَهُما»[10] متی یستخرج الیتیم کنزه؟ اذا بلغ لحد الرشد، لا بلغ لحد التکلیف أو لحد النکاح، بلوغ حد النکاح بلوغٌ شخصی أو جماعی اثنیناتی. و فی موسی: «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوى»[11] […] «آتَيْناهُ حُكْماً وَ عِلْماً» الی قوله «وَ دَخَلَ الْمَدينَةَ عَلى حينِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِها»،[12] السورة الثامن و العشرون الآیة الرابع عشر. فالاستواء هنا مرحلة اخیرة للأشدّ» استواء چیست؟ به پای خود ایستادن، خودکفا بودن، خودش بتواند زندگی کند، از نظر فردی تنها نه، از نظر اجتماعی نیز. پس بنابراین بلوغ اشدّ مراحل ثلاثه و اربعه را میگیرد. «شدّ الجسم من ناحیة الجسمانیة و من ناحیة بلوغ النکاح و شدّ العقل و شدّ اجتماعی و استوی» استواء یعنی خودپا بودن.
– [سؤال]
– یکی از مراحلش است، رشدها مختلف است، رشد عقل، عقل که تکلیف است، رشد جسم، رشد جسم دو نوع است؛ جسم رشید است، ولی نکاح نمیتواند بکند. رشد عقل، رشد جسم، بعد رشد بلوغ نکاح، بعد رشد اجتماعی که «وَ اسْتَوى».
– [سؤال]
– اشخاص فرق می‌‌کنند، به قانون کاری نداریم. نوع مطلب به هجده و بیست و این حرفهاست، ولی اینها بلوغ را می‌گویند، ما رشد را داریم می‌گوییم. بلوغ با رشد فرق میکند. بلوغ را ما از ده سالگی می‌گوییم. «نراجع إلی الآیة: «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ» کم یکون عمره حالیاً؟ یقال و یقال و یروی تسعة سنین» تسعة سنین اشد نیست، نه جسم به حد معمول کامل است، نه عقل کامل است، نه بلوغ نکاح است، نه «آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً» است، «وَ اسْتَوى» و این حرفها نیست. ««وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ» یعنی کل الاشد و من الأشد فی الناحیة الاخیرة استواء. «آتَيْناهُ حُكْماً وَ عِلْماً» حکماً من الله و علماً من الله. الشریعة لها ناحیتان اثنتان الناحیة الشخصیة الحکمیة و الناحیة الاجتماعیة السیاسیة. حکماً و علماً کما یقول ربنا سبحانه و تعالی بالنسبة لرسول الهدی (ص) «إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِما أَراكَ اللَّهُ»[13] الحاکمیة السیاسیة و الحاکمیة الشرعیة الفرعیة الدینیة کلتاهما علی ضوء رسالات الله تعالی. «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْناهُ حُكْماً» یحکم بحکم الله و علماً یحکم بعلم الله. هذه رسالة. افرض بدایة الرسالة، بدایة الرسالة أو نهایة الرسالة أو وسط الرسالة آتیناه حکماً و علماً الحاکمیة و العلم احیاناً فطریة احیاناً عقلیة احیاناً دراسیة احیاناً کذا، احیاناً من ناحیة الرب. اذا کانت الحاکمیة و العلم من ناحیة الرب هذه بدایة الرسالة «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوى آتَيْناهُ حُكْماً وَ عِلْماً وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنينَ» نستفید من الآیة الرابعة و العشرین أن هذا الحکم و هذا العلم مقام کونه مخلًصاً یقول: «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ كَذلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصينَ»[14] و یقول الشیطان لیس لی طریقة و لا سبیل الی عباد الله المخلصین فی آیات عدة ینقلها ربنا سبحانه و تعالی عن ابلیس و یصدقه فی هذه القضیة السلبیة و الایجابیة. «فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعينَ * إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصينَ»[15] مخلَص، مو مخلِص، مخلَص من اخلصه الله تعالی، اخلصه الله تعالی من کل الزلات و الضلالات و الهفوات». شهوت دیگر عامل نخواهد بود نه در درون و نه در برون.
«شهوات الانسان و هفوات الانسان اما دخلانیة أو برانیة. دخلانیة فکریة عقیدیة فی النیة فی الطویة فی التصمیم، فی اهمّ و کذا و اما برانیة؛ لما الله تعالی یخلص انساناً آتاه حکماً و علماً یعنی شهواته لیست عاملةً لا فی الداخل و لا فی الخارج لا یعصی ربه و لا یهم و لا یفکر و لا یمضی و لا یرضی و لا یرید فضلاً عن أن یهم». همت معصیت خود اراده است، انسان قبلاً فکر میکند، تصور میکند، بعد میل پیدا میکند، بعد اهتمام، اهتمام مرحله اخیره اراده است که بعد عمل است.
پس ما چه میفهمیم از این دو آیه؟ ««وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوى آتَيْناهُ حُكْماً وَ عِلْماً وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنينَ» بعده قال: «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصينَ» لما کان یوسف (ع) صاحب الحکم من الله و صاحب العلم و الوحی من الله و کان من عباد الله المخلصین، فمن المستحیل أن یهم أو یفکر أو یمضی أو یطوی عملیاً خلاف شرعة الله سبحانه و تعالی» تا اینجا مطلب بیبن است. چون اگر در قرآن آیات متشابهاتی بود، باید به محکمات ارجاع بشود. فرض کنید این آیه «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ» فرض کنید، متشابه که نیست. «و لکن اذا کانت آیة متشابهة المعنی لقصورنا نحن علینا أن نرجع الآیة الی المحکمات. فهنا آیات محکمات عدة من لسان الله من لسان ابلیس من لسان زلیخا من لسان یوسف من لسان شیطان من لسان امراة عزیز، من لسان الذی هو فی بیتها من کل الالسنة، من کل الالسنة تدل علی برائة یوسف (ع) حتی من فکرة الخطأ فضلاً عن الهمّ» این یک مقدمات مختصری بود که عرض کردیم.
حالا «وَ راوَدَتْهُ الَّتي هُوَ في بَيْتِه»[16] متی؟ «لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ». در قصر فرعونی، غذای خوب، راحتی خوب، جو خوب، صفای خوب، زن بسیار زیبا در آنجا خوب، درها بسته، چه میشود؟ چون شهوات از نظر زمینهها و زمانها و مکانها فرق دارد. «وَ راوَدَتْهُ الَّتي». «هل الرابطة الجنسیة؟ أن الرجل الشهی یتبع المرأة أو بالعکس» مرد دنبال زن میرود، زن که دنبال مرد نمیرود. آن هم مردی که هنوز جریان جنسی نچشیده و در فوران غریزه جنسی است. غذای خوب و جای خوب و احترام خوب و «أَكْرِمي مَثْواهُ» همه چیزها هست، در فوران شهوت جنسی، نچشیده، ولی این زن چشیده، شوهر دارد. در چنین زمینهای باید زن دنبال مرد برود؟ «امرأة العزیز و هی محرومة عن العملی الجنسی الصالحة، عزیز ما کان له ولد، ما کان یصیبه ولد و فی بعض الروایات ما کان یقدر […] هنا امرأة العزیز اشهی من الناحیة الجنسیة أو یوسف؟ طبعاً باستثناء النبوة، یوسف من الناحیة البشریة اشهی من ناحیة الجنسیة أو زلیخا امرأة العزیز؟ طبعاً یوسف، و طبیعة الحال تقتضی أن یوسف هو الذی یجد بشریاً أن یرادوها لا أن تراوده یوسف و القرآن یقول: «وَ راوَدَتْهُ الَّتي هُوَ في بَيْتِها»» چرا اسم نبرد؟ «لم یقل و راودته امرأة عزیز التی هو فی بیتها» اسیر در خانه اوست. «یوسف لم یکن فی ملکه نفسه، لم تکن زلیخا خادمته، کان فی بیتها اسیراً فی بیته سجیلاً فی بیته تحت امرتها، تحت امرة امراة. «وَ راوَدَتْهُ» و هذه المراودة تصیر مراودة مباعثة. مراودة اولی من ناحیة الشهوة الجنسیة و مراودة ثانیة من ناحیة سلطتها هی علی یوسف التی هو فی بیتها. اولاً مراودة […] ثانیة فی بیتها، ثالثة «وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ»[17]» درها را بست که فرار نکند. «و الابواب هنا بابان: ابواب القصر و أبواب العذر، «وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ» غلقت ابواب القصر، بقیة ابواب العذر، کذلک غلقت ابواب العذر» تمام درها را بست. این «هَيْتَ لَكَ» که فریاد زد: وای بر تو! یک موقعی من جوان بودم، یک نفر گفت شما چرا در خیابان چنین کاری میکنید؟ مگر چیز ندارید؟ گفتم دارم، ولی یک عقل هم دارم، دین هم دارم. «هَيْتَ لَكَ» تو جوانی با این غریزه و با این قدرت با این شهوت «هَيْتَ لَكَ»، چیست؟ چه خبر است؟ «وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَيْتَ لَكَ».
«نعرف من هیت لک و من غلقت الابواب و من راودته و من الذی هو فی بیتها نعرف من هذا الاضلاع الاربعة أن المراودة هی امرأه العزیز و لیست المراودة یوسف، کان یفل، کان یفر، […] «وَ راوَدَتْهُ الَّتي هُوَ في بَيْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَيْتَ لَكَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ» معاذ الله من الهمّ الیها فضلاً عن أن ینام معها أو یقرب یده الیها، معاذ الله فی کل ما یجب أن یستعاذ بالله، یستعاذ بالله من همّ العصیان من فکر العصیان من عملیة العصیان». «قالَ مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي» ضمیر «إِنَّهُ» برمیگردد به الله. «إِنَّهُ رَبِّي».
«هو ربانی، ربانی فطریاً ربانی عقلیاً، ربانی فی العصمة الربانیة کما قال: «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْناهُ حُكْماً» ربانی حکماً، «وَ عِلْماً» ربانی علماً. ثالث: ربانی «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصينَ» ربانی أن جعلنی مخلصاً فلیس للشیطان الیّ سبیل اطلاقاً لا فی الداخل و لا فی الخارج. «قالَ مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوايَ» مکانی و مکانتی. مکانی من صلب یعقوب، مکانی من رحم امی، مکانی من بیت ابی و امی، مکانتی حیث آتانی حکماً و علماً و جعلنی من مخلصین. «رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوايَ» للدرجة العلیا «إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوايَ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ» […] الظالمون».
بعد عمده سر اینجا بحث است: «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ» لقد دو تأکید: لام یک تاکید، قد تاکید دوم. «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ» چه کسی؟ زلیخا، «هَمَّتْ» چه زمانی «هَمَّتْ»؟ «راوَدَتْهُ، غَلَّقَتِ، قالَتْ هَيْتَ لَكَ» همتی که نه فقط تصمیم باطنیف خیر، سه مرحله است. «همت فی زوایا ثلاث من مثلث الشیطان الزاویة الاولی التصمیم الزاویة الثانیة القول الزاویة الثالثة: «قَدَّتْ قَميصَهُ مِنْ دُبُرٍ»[18] منتها زورش به یوسف نرسید. در این سه زاویه «هَمَّتْ». «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ» اینهایی که غفلت می‌‌کنند از «لَوْ لا» یا توجه می‌‌کنند، درست توجه نمیکنند می‌گویند بله، یوسف هم گلاویز شد، گلاویز شد و خداوند از انگشتانش شهوت را بیرون آورد. «قلّع من انامله شهوته و قطع نسله هذه غلط علی غلط ظلمات بعضها فوق بعض، لا…»
– [سؤال]
– فرار کرد دیگر. ولکن همّ شهوت است. وقتی که فرمود «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها» همّ، همّ جنسی است، صحبت مطلب دیگری نیست. منتها همّ جنسی زلیخا این است که دوید دنبالش را و «غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ» همه کار را کرد. «وَ هَمَّ بِها» ماند و «لَوْ لا». «لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ هم بها و لکن رأی برهان ربه فلم یهم بها «وَ لَوْ لا أَنْ ثَبَّتْناكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئاً قَليلاً»[19] و لکن نحن ثبتناک فلم تکد أن ترکن الیهم شیئاً قلیلاً» استحاله است دیگر، یعنی محال بود «استحالة بالعصمة الربانیة استحالة بما رأی برهان ربه» حالا در «بُرْهانَ رَبِّهِ» بحث کنیم. برهان چیست؟ چرا برهان در اینجا ذکر شده؟ «لولا همّ یوسف بزلیخا من الناحیة البشریة ولکن لولا، تعبیر هکذا «لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ» همّ بها ولکن لولا امتناعیة رأی برهان ربه فلم یهم بها».
– [سؤال]
– «طبعاً قبل الهم، قبل الهم قبل أن یهم بها و لم یهم لأنه رأی برهان ربه فلم یهم بها و لم […] الیها. «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى»، هنا لقد أن برهان ربه، هنا للرب فینا نحن المکلفین براهین، طبعاً برهان هو الذی یجرنا هو الذی یسبقنا هو الذی یفروا علینا برهان، ببرهان اکل، ببرهان لا اکلف ببرهان انام ببرهان لا أنام» همهاش برهان است. «الانسان العاقل کل افعاله، سلبیاته و ایجابیاته و حرکاته کلها براهین» برهان چیست؟ یعنی دلیل واضح، دلیلی که واضح است، میگوید باید بخوری؛ چشم، نباید بخوری؛ چشم، باید بخوابی؛ چشم، زن بگیری؛ چشم، طلاق بگیری؛ چشم. دلیل واضح. «فی کافة الحرکات و السکنات و فی کافة اللحظات و فی کافه الحالات من الناحیة الداخلیة و من الناحیة الباطنیة ایجابات الانسان و سلبیات الانسان اذا کان مکلفا لابد أن یکون مسنوداً إلی دلیل. لم یقل هنا عصمة لم یقل عقل لم یقل فطرة، لا، برهان. و البراهین تختلف. الخطوة الاولی من البراهین المکلفین سلباً للمحرمات و ایجاباً للواجبات الفطرة «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها»،[20] رجوع الی الفطرة. احیاناً لا تکفی، برهان ثانی عقل و لذلک الانسان مفطور علی فطرة الله فطرة التوحید ولکن ما لم یکن عاقلاً لا یؤخذ علیه […] و البرهان الثانی العقل أحیاناً لا یکفی. کما أنه کثیر العقلاء الکفار. برهان الثالث الشرعة، الشریعة. التقید بشرعة الله اذا الانسان تشرّع بشرعة الله سبحانه و تعالی شرعة الله برهان، برهان یدفعه الی الواجبات و یمنعه المحرمات. ولکن احیاناً لا یکفی. کل العدول، کل المتشرعین عندهم برهان اول؛ فطرة، برهان ثانی؛ عقل، برهان ثالث؛ شرعة. کافی؟ لا، برهان رابع العدالة. لما الانسان یکون متمرناً علی التقوی، یکون عادلاً، فعدالته برهان فی کل سلبیاته و ایجابیاته، ولکن کافی؟ لا، احیاناً انسان عادل ولکن یقصر، قصور، یخیل الیه انه کذا ولکن لیس کذا» برهان ندارد، عدالت هست، اما عدالت کافی از برای عمل کل واجبات و ترک کل محرمات نیست، هم قصوراً هم تقصیراً. مگر عادل تقصیر نمیکند؟ «رُب عادل یقصر کان یتوب أو لا یتوب». عادل قصور که کلی است، شخصی که عادل است و معصوم نیست، قصورش قصور کلی است، خطا میکند، واجب را به جای حرام، حرام را به جای واجب از نظر موضوع. «یخطأ فی الموضوعات أو یقصر، احیاناً عادل لأن هجوم المعصیة علیه قوی قوی قوی و الظروف مناسبة و حملات العصاة قویة لذلک هذا احیاناً یبتلی بالعصیان «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ نُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَريماً».[21]
فالبرهان الرابع العدالة کذلک لا یکفی. أی برهان یکفی؟ عصمة. «لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ» «آتَيْناهُ حُكْماً وَ عِلْماً» «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصينَ» هذا برهان رابع، ای برهان خامس الاول الفطرة، العقلیه، الشریعة، العدالة، العصمة، فالبرهان الخامسه هو الذی یحافظ علی الانسان فی خضم الاخطاء» در اینجا ملاحظه کنید، یوسف از نظر مکان «غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ» ابواب خانه، از نظر شهوت جنسی که اشدّ است، بالاترین مراحل قدرت و شهوت جنسی است. از نظر زن هم زیباترین زن است. این زن هم محروم است، درها را هم بسته، «اذاً هاجم علی یوسف (ع) من الناحیة الداخلیة، داخیة جسمانیة طبعاً. من الناحیة الداخلیة الشهوانیة و من ناحیة الخارجیة الشهوة، ماذا یمنع؟ الفطرة لا تکفی، عقلیة لا تکفی، الشرعة لا تکفی، العدالة لا تکفی» همه اینها کُند است. «فلا بد من برهان خامس «لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ» ولکن رأی من ذی قبل» قبل از اینکه مبتلا به این جریان بشود «رَأی»، چطور؟ برای اینکه فرمود: «وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوى آتَيْناهُ حُكْماً وَ عِلْماً وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنينَ» اولاً، در اینجا هم: «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ كَذلِكَ» «کذلک العظیم العظیم لو أن الفطرة منعت الانسان عن عصیان، مو مهم جداً، العقلیة مو مهم جداً، الشرعة کذلک، العدالة کذلک، ولکن إذا احاط بالانسان کل بواعث العصیان مائة بالمائة، ولکن الانسان من الناحیة القدرة مائة بالمائة؟ لا». شما حساب کنید، صددرصد بواعث شهوت در درون یوسف از نظر بشری و در برون از نظر زلیخا، از نظر قصر، صددرصد «مائة بالمائة بواعث الشهوة هاجمت علی یوسف (ع) فلا بد من کفاح و المکاح لابد یکون مائة بالمائة و لیس مائة بالمائة مکافح لا فطرة و لا عقلیة و لا شرعة […] و لا العدالة لابد من عصمةٍ مائة بالمائة و هی برهان ربه. «كَذلِكَ» کذلک العظیم العظیم «لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ» ما هو الفرق بین السوء و الفحشاء؟ سوء: أن یهم بها و الفحشاء أن یعامل معها. أن یهم بها سواء تلفظ بشیء أو لم تلفظ، هنا مراحل ثلاث قلنا الهم تسوء» بعد قول است، قول برای زلیخا بود «هَيْتَ لَكَ» بعد دنبال او دویدن و پیراهنش را گرفتن و دست به یقه شدن و پاره کردن… در اینجا «كَذلِكَ» «کذلک العظیم العظیم «لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ» الهمّ «وَ الْفَحْشاءَ» ظهور الهم َ «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصينَ * وَ اسْتَبَقَا الْبابَ» حوالی عشرین شاهد فی هذا الآیات و اکثر. تدلنا علی برائة ساحة یوسف (ع) حتی من الهم، من اللفظ، من الهم، من القصر».
– [سؤال]
– میتوانست، اما سوء همّ نبود، چرا؟ برای اینکه «لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ» چون سوء همّ است و این همّ هم نداشت. آیه گفت دیگر.
– سوء هم شامل عمل جنسی بشود و هم…
– این هم یک بُعدش است، ولی منافات ندارد.
– ولی فحشاء آن فحشائی است که…
– نه، خود زنا فحشاء است. ما دو فحشاء داریم؛ معصیت کبیره فحشاء است، کسی هم بفهمد یا نفهمد. معصیت متجاوز الی غیر که نشر پیدا کند یا ضرر بزند، آن هم فحشاء است. اینجا کل فحشاء را نفی کرده، یعنی خود زنا را.
– این رؤیت چه رؤیتی است که «لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ»؟
– این رؤیت، رؤیت قلبی است دیگر. گاه رؤیت با چشم است، رؤیت با چشم مهم نیست. «ولکن أنت تری من فطرتک أنک یجب علیک أن تعبد ربک» این رؤیت، رؤیت معرفی است. «الرؤیة الفطریة الرؤیة العقلیة، الرؤیة الشرعیة، الرؤیة فی ضوء العدالة، الرؤیة فی ضوء العصمة» اینها با چشم دیدنی نیست. «الرؤیة بالبصیره، رؤیةً بالبصیرة لا بالبصر» بصر کارهای نیست، با چشم آنهایی که خیلی وضعشان خراب است، همه عالم هم جمع بشوند، بین مردم یکسری خر نر و ماده هستند. پس رویت بالبصیرة مهم است «البصیرة هی المهمة فی الحفاظ علی الانسان حتی لا ینزلق».
«وَ اسْتَبَقَا الْبابَ» اینجا شاهد میگوید چه کسی عقب بود، چه کسی جلو بود. […] این ابواب مغلقه را یوسف چطور باز کرد؟ «وَ اسْتَبَقَا الْبابَ» چرا ابواب نگفت؟ اینجا «وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ». «ولکن ابواب تختلف، بعض الابواب یمکن فتحها بقوة بعضها لا یمکن، الباب الذی یمکن فتحها بقوة هو المراد هنا «وَ اسْتَبَقَا الْبابَ» یعنی یوسف نحی نحو الباب الذی خمّاً أنه امکانه أن یفتحوا بقوة، […] لا، کانت مغلقة تمامة. لأنه قال: «وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ» ابواب الدار ابواب القصر و ابواب العذر. «وَ اسْتَبَقَا الْبابَ وَ قَدَّتْ قَميصَهُ مِنْ دُبُرٍ» دلیل الآخر علی أن الصادق یوسف و اللاحقة زلیخا، فمن هو الذی یهمّ؟ الذی یهم اذا کان یوسف یهم کما زلیخا تهم، لماذا الاستباق؟ لماذا الفرار؟ لماذا فل؟ «وَ اسْتَبَقَا الْبابَ وَ قَدَّتْ قَميصَهُ مِنْ دُبُرٍ وَ أَلْفَيا سَيِّدَها لَدَى الْبابِ قالَتْ»[22] الی آخر. «قالَ هِيَ راوَدَتْني» آیات متتالیة کلها تدل من نواحی عدة من نواحی کثیرة علی برائه ساحة السید یوسف (ع) من حتی التصمیم و شرحنا و بیّنا یوم الاربعة شیئاً ما و ما الی ذلک یشیر اشارات، یعنی فی موقف یوسف مع زلیخا و مع عزیز و مع الذی هو من اهلها و کذلک مع نساء المدینة و کذلک و کذلک فی کل المواقف، فی کل المواجهات، فی کل المراحل، کلهم یشهدون علی برائة یوسف الصدیق (ع) من حتی الهمّ بها، النظر الیها مثلاً «وَ قالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ»[23] […] کان یقوی نفسه» این زنها که میآیند، اینها او را نبینند، او هم آنها را نبیند، یوسف در حال پنهانی بود، همهاش رنج میکشید در قصر که مبادا زلیخا و زنان مصر سراغ او بیایند. همین‌طور تقریباً یا تحقیقاً که 25 آیه است، در این 25 آیه هر جا اسم یوسف یا فعل یوسف یا جریان یوسف است، با هر برخوردی که هست، برخورد، برخورد معصوم است «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصينَ».
«اللَّهُمَّ اشْرَحْ صُدُورَنَا بِنُورِ الْعِلْمِ و الْإِیمَانِ وَ مَعَارِفِ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ وَ وَفِّقْنَا لِمَا تُحِبُّهُ وَ تَرْضَاهُ وَ جَنِّبْنَا عَمَّا لَا تُحِبُّهُ وَ لَا تَرْضَاهُ».
«وَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ».
[1]. انعام، آیه 84.
[2]. یوسف، آیه 22.
[3]. همان، آیه 21.
[4]. قصص، آیه 14.
[5]. غافر، آیه 67.
[6]. حج، آیه 5.
[7]. انعام، آیه 152.
[8]. نساء، آیه 6.
[9]. احقاف، آیه 15.
[10]. كهف، آیه 82.
[11]. قصص، آیه 14.
[12]. همان، آیه 15.
[13]. نساء، آیه 105.
[14]. یوسف، آیه 24.
[15]. ص، آیات 82 و 83.
[16]. یوسف، آیه 23.
[17]. همان.
[18]. یوسف، آیه 25.
[19]. اسراء، آیه 74.
[20]. روم، آیه 30.
[21]. نساء، آیه 31.
[22]. یوسف، آیه 25.
[23]. همان، آیه 31.
